Таңқалдырған, тамсандырған ЭКСПО

“Болашақ энергиясы” тақырыбын ұран еткен ЭКСПО көрмесінің  басталғанына да 1,6 айдай уақыт өтіпті.  Қазіргі таңда халықаралық көрмеге әлемнің 115 мемлекеті мен 22 халықаралық ұйым қатысып жатқаны туралы күнделікті газет-журналдардан оқып, біліп отырмыз. «Жақсыны көрмек үшін», «Көп естігеннен, бір көрген артық» деген. Еліміздің жақсылығын, қол жеткізген табыстарын, жетістіктерін өз көзімізбен көріп, көрмелерді тамашалап қайту мақсатымен Астана қаласына  бізде жол тартқан едік.   

ЭКСПО көрмесін өткізуді ХКБ-ның 103 мүше-мемлекетінің жасырын дауыс беру қорытындысы бойынша  қол жеткізген еліміздің бұл   іс-шараға үлкен дайындықтармен келгені көрініп-ақ тұр.

Әсем Астана жаз маусымында жасыл желекке оранып, толықсыған  айдай құлпырып кетіпті. Көше бойы ағылған  көліктер легі бір жағы   тез жүріп-тұруға кедергі келтірсе де, екінші жағынан еліміздің халқының  өсіп-өніп, жақсы тұрып жатқандығының куәсіндей, іштей бойыңды бір ерекше сезім билеп,  мақтанышқа бөлейді екен. Айналаңдағы  аспанмен таласқан, сән-салтанаты келіскен зәулім үйлерді айтсаңызшы, мені көр дегендей, бірінен  бірі өтеді. 

Жалпы ЭКСПО дегеніміз  не? «ЭКСПО» – ағылшынның «экспозишн» деген сөзінің қысқартылған нұсқасы. «Көрме» деп аударылады. Халықаралық көрме ұйымдастыру – француздардың ұсынысы. Ал, ең алғашқы бүкіләлемдік ЭКСПО 1851 жылы Ұлыбританияның астанасы Лондонда өтті. Принц Альберттің бастамасымен көрме атақты Гайд-паркте ұйымдастырылды. Басты нысан – шыны сарай. Джозев Пакстонның ойлап тапқан ғимараты темір мен әйнектен салынады.

Алғашқы көрме ойдағыдай өтіп, үлкен табыс әкеледі. Шыны сарайды көру үшін жер-жерден 6 млн. астам адам келеді. 

ЭКСПО-ның екінші, әрі ең танымал символы – Эйфел мұнарасы. 1889 жылы Парижде өткен халықаралық көрме үшін бой көтерілген ол шара бітісімен бұзылады деп жоспарланған.  Алайда  Эйфелдің кіреберіс қақпасы ел аузынан түспей, келіп көрушілер саны артып, жарты жылдың өзінде әлемнің түкпір-түкпірінен 2 млн. астам адам келеді. Осылайша, француздар мұнараны бұзбай, сақтап қалады. Ғасырдан астам тарихы бар сұр мұнара бүгінгі таңда  Париждің мақтанышпен көрсететін орындарының біріне айналған.

  1967 жылы Монреаль қаласында өткен көрме «Хабитат 67». Көрменің сол кездегі көзайымы, осы кешен болды! Бір қарағанда, қарапайым тұрғын үй сияқты. Алайда, Хабитат – инженерлік өнердің үздік туындысы. 354 текшеден тұратын тұрғын үйдің авторы – Моше Сафди. Текшелердің әрқайсысы бір-бірімен ерекше байланысқан. Үйде 147 пәтер бар. «Хабитат 67» – ЭКСПО-ның танымал символдары ішіндегі ең соңғысы.

ЭКСПО-ның ендігі символы — мега-шар! Дөңгеленген дүниені сипаттаған бұл ғимаратты, әлем сарапшылары қайталанбас туынды қатарына қазірден-ақ қосып қойды. Міне, баспасөз, интернет желілері  мега-шар туралы осылай жарыса жазуда. 

Мега-шар туралы мемлекет басшысы халықаралық «ЭКСПО-2017» мамандандырылған көрмесінің ашылу рәсімінде сөйлеген сөзінде:

– Көрмені аралаушылар назарына басты нысан – жер шарын бейнелейтін «Нұр Әлем» сферасы ұсынылады. Оның әр деңгейі энергияның белгілі бір түріне арналған. Сфераның өзегінде біздің Ұлттық павильон орналасқан. Онда қазақстандық ғалымдардың ең озық жобалары көрсетілген Қазақстанмен танысу аймағы және «Жасампаз энергия» аймағы бар. ЭКСПО көрмесіне мемлекеттер мен халықаралық ұйымдардың 130-дан астам экспозициялары әкелінді. Екі тақырыптық павильонда энергетиканың эволюциясы, оның ХХІ ғасырдағы проблемалары және осы саладағы технологиялық өрлеу сәті көрсетіледі, – деген еді

Алғаш ат басын бұрып, бас сұққан ғимаратымыз да «Нұр әлем» павильоны болды.  

 «Өмір өткелдері» атты экспонатта 32 ішек 16 күй  көрсетілген. Бірінші ішекті тартқанда қобыз аспабында «Жезкиік» күйі орындалса, келесі шекті  шерткенде  жетіген аспабында «Көксерке» күйі орындалады екен. 32 шектің әр қайсысына  қол тигізіп көріп,  қазақтың  ұлттық аспаптары домбыра, адырна, сыбызғы, шертермен тартылған   күмбірлеген күйлерді естуге мүмкіндік алдық. Стендист Төкеева Әсел  экспонат туралы қызығушыларға жан-жақты мәліметтер беріп, көрермендер тарапынан қойылған сұрақтарға ыждағаттылықпен жауап беріп тұрды.

Жедел сатымен сегізінші қабатқа көтеріліп келеміз. Бұл жерде тұрып  сыртта болып жатқан дүниені анық көруге болады екен. Көрмеге келушілердің бірі   жедел сатымен   жоғарғы қабаттарға көтеріліп жатса,енді біреулері баспалдақтармен төменгі қабаттарға түсуде.

“Нұр Әлем” сфералық ғимаратының 8-қабаты  қонақтарға Астананы болашақтың қаласы ретінде таныстырса, 7-қабат ғарыш энергиясы тақырыбына, 6-қабат күн энергиясы, 5-қабат жел тақырыбына, 4-қабат Жер планетасының биомассасын пайдалану тақырыбына, 3-қабат Жер планетасының кинетикалық энергиясы, 2-қабат су энергиясы тақырыбына орай жасалған.

Өзін Жұмағи Құсайынқызы деп таныстырған көрменің қонағы Алматы облысы, Моловодный ауылынан келіпті. 7 бала тәрбиелеп өсірген, бүгінде зейнет жасындағы ана, «Сонау шет елдерден келіп  ЭКСПО-ны тамашалап жатқанда,бізге неге бармасқа деп ойлап, әрі балаларым барып, көріп келіңіз дегенсоң, келіп отырмын.Әр қабатты аралаған сайын еліміздің жеткен жетістіктерін көріп қуанып, марқайып тұрмын» десе, қостанайлық 81 жастағы Әмина Жүзеева апамыз «Қартпын деп қарап отыра алмадым. Арбада отырсам да  халықаралық көрмені көргім келді. Қызым алып келіп аралатып жүр. Барлығы жақсы. Ұнады»-дейді қуанышын жасыра алмай.

Гүлден Жайлыбаева осы орталықтың төртінші қабатында еден сыпырушы болып еңбек етеді екен.

— Адамдар толассыз келіп жатыр. Бос немесе адам аз  болған күн жоқ десем артық айтпаймын. Өзіңіз көріп тұрғандай күнделікті осыншама  адам келіп-кетіп жатыр. Бүгін далада шелектеп құйғандай жаңбыр жауып тұрса да, адам саны азаяр емес.  Негізі біздің міндетіміз  осы ғимараттың тазалығын сақтау болған себепті, осы қабатқа бекітілген үш еден сыпырушы күніне 7-8 рет еденді жуып, тазалап отырамыз, — дейді.

Өзбекстаннан келген Абай атты  баламыз 3 сыныпты бітіріпті. Жазғы демалысында анасы арнайы осы көрмені аралатуға алып келіпті.

— «Астана көрікті қала екен. Ғимараттары қандай биік. Сыртқа көз салсаң қала алақандағыдай көрініп тұр. Әуелі төменге қарасаң басың айналады.  Мен сияқты ата-анасымен еріп жүрген балалар да көп. ЭКСПО-ның жазғы демалыс кезінде болғаны қандай жақсы болды»- дейді балалық көңілмен.

— «Биомасса энергиясы» деп аталатын 4 қабаттағы дүниелер қатты ұнады. Түрлі жемістердің дәндерін жинап  шыны еденнің астына арнайы жасалынған торларға  бөліп,  салып тастаған. Мұнда не жоқ дейсіз. Өрік, шабдалы, жаңғақ, мақсары,  май бұршақ деп кете береді. Бір қарағанда аяғыңның астында не жатқанын байқамай да қалады екенсің. Еденге үңіліп жүрген өзгелерге қарап менде аяғымның астына қарағанмын. Керемет көрініс.

Негізі ЭКСПО қатты ұнады. Көріп, көңіліме түйгенім көп болды. Арлы-берлі ағылған халықты көріп «ЭКСПО-ға   барып жатқандар саны аз екен»  деген жел сөздің жалғандығына көз жеткіздім. Жалпы мынадай тамаша дүниені өзіміз ғана емес, алдымен балаларымызға көрсетуіміз керек екен, — дейді сарыөзектік Бақыт Оразханқызы.

  8 қабатты аралап болып,сыртқа беттедік.  Сыртта көрмеге келушілер үлкен -кіші демей шетелдіктермен қуана-қуана суретке түсіп жатты. 

  Сыртқа шыққанымызда анадайдан мен  мұндалап алдымен көзімізге түскені Ресей павильоны болды. Ғимарат ішіндегі   қабырғаларда  орыстың мультфильмдері көрсетілуде. Сөрелерде орыстың ұлттық кәдесыйы ретінде танылған матрешка ойыншығы үлкенді-кішілі болып  қаз-қатар тізіліп қойылыпты. Ресей көрмесіне ерекше көрініс беріп тұрған  4 метрлік  мұз-тауды көрген бетте  анық мұзба дегендей ұстап көріп жатқандар     көп болды. Мұз-тау айналасына салқын леп беріп, сұсымен басқандай. Ресейліктер мұз-тауымен арктиканың  энергиялық күш-қуатын көрсеткендей. Германиялық қонақтар мұз-тауға қызыға қарап, таңданыстарын жасыра алмай, бастарын шайқасып жатты.(Өкінішке орай тіл білмегендіктен Германия деген сөздерінен басқасын түсінбедік.)

Жасыратыны жоқ, 1-2 күнде Қытай Халық Республикасы, Үндістан, Жапония тағы басқа мемлекеттердің  қатар-қатар тізіліп кете баратын павильондарын түгел аралап шығу мүмкін емес екен. Көргенімізді көңілге түйдік, көрмегендерімізді армандап қайттық. ЭКСПО орналасқан аумақтағы   аз ғана уақытта қолдан жасалынған  әдемілікке көз тоймайды. Осының барлығын сіз бен  біз сияқты адамдардың қолымен жасалғандығына сенгің де келмейді. Өйткені, бәрі бір-бірін толықтырып, үйлесе қалған. Су бұрқақтар  анда-санда жылт еткен күнмен шағылысып  көз қарықтырады. Жан-жағыңа қарай бергің келеді.

— Астанаға келушілер көп, — дейді жолсерік.

Келмей қайтсін? Мынадай кереметті көрмеудің өзі өкініш шығар. Арлы-берлі ағылғандардың ішінде шетелдіктер де көп. Өзге ел өз еліңе көңіл бөліп, қызығушылық танытып жатқанының өзі қуаныш екен. Астанаға барып, елімізге келіп жатқан шетелдіктердің көптігіне  қуандық.  ЭКСПО-ның кешегі күні ғана миллион жарымыншы келушіні қабылдауының өзі біздің сөзіміздің айқын дәлеліндей.

Иә, Елордамыз сәні мен сәулеті жарасқан әдемі қала. Ал ЭКСПО керемет. Оны ауданымыздан көрмені көруге барған 2000-дай адам толық растайды. Ал, сенбесеңіз, мүмкіндігіңіз болса, барып көріңіз. Өкінбейсіз. Өзіңізді өзге бір әлемде жүргендей сезінесіз. Біздердің де сондай күй кешкеніміз рас.

Ләйлә ЕСКЕНДІРҚЫЗЫ.