Тілдің құдіреті  

Болған оқиға

1987 жыл. 10-сыныпты аяқтаған кез. Аудан орталығы болған Қоғалы ауылына сыныптас құрбымның ауруханада жатқан анасына құрбыларыммен ас-ауқат алып бардық. Ауруханадағы медбикелердің барлығы орыс тілінде сөйлейді. Біз де барымызды салып, орысшалап, кімге келгенімізді айтып жатып, керек адамымызды шақыртып алдық. Сырқат жанның жанында біраз әңгімелесіп,  тезірек емделіп шығуын тілеп, ауруханадан шықтық.

Сонау алыс ауылдан келген соң, аудан орталығына барып, балмұздақ жеп қайтсақ деген оймен автобусқа отырдық. Аурухана жоғары жақта. Орталық – төмен жақта. Автобуспен кеп түскеніміз сол еді, бір топ қазақ қыздары орысша сөйлеп, бізге тиісе берді.

Балмұздақ сататын дүңгіршек аялдаманың жанында болатын. Дүңгіршектің терезесіне үңіліп тұрмыз қазақша сөйлеп. Олар бізден қалмай, біреуімізді итеріп жіберіп, кезексіз балмұздақ алмақ болды. Арамыздағы намысқой бір құрбым қарап тұрсын ба, ол итерген қыздың желкесінен қойып қалды. Сонымен қойшы, төбелес болды да кетті. Менің қайран қызыл моншағым-ай. Біреудің қолына ілінген болуы керек, сау етіп жан-жаққа шашылды да кетті. Теріп отырасың ба, қызу төбелес боп жатқанда?!

«Ай, төбелеспеңдер, ұят емес пе?» деп мен шамам келгенше ажыратып жүрмін. Қала ішінде жүретін сары автобус төбелес боп жатқан аялдамаға кеп тоқтады. Ішіндегі адамдардың барлығының көздері біз жақта. «Қойыңдар» дейтін тірі жан табылсайшы. Ажыратушы боп жүрген маған да бір-екі жұдырық тиіп үлгерді.

Автобустан қолына папка ұстаған бір ер адам түсіп, жұлысқан қыздарға қарап тұрды да: «Төбелесіп болдыңдар ма?» деді. Төбелес бірте-бірте тыйылды.

Аялдаманың сәл жоғары жағында, жүз метр қашықтықта аудандық ішкі істер бөлімі бар болатын. Әлгі ер адам қалпағын қолымен ұстап тұрып: «Түсіңдер алдыма!» деді. Жиырма шақты бөтен қыздармен бірге төртеуіміз де бөлімге келдік. Аядай бөлмеде ығы-жығы боп тұрмыз. Ол кезде милиция деуші едік қой. Мән-жайды білген соң сол милициялардың бірі: «Барлықтарың түсініктеме жазыңдар!» деді. Қазақша айтты деп отырған шығарсыздар? Жоқ. Орысша. Тек орысша сөйлеп жатыр.

Бәрімізге ақ қағаз, қалам берді. Мен мән-жайдың қалай болғанын түгелдей қағаз бетіне түсірдім. Жанымдағы үш құрбым да қазақша ойланып, не жазарын білмей отыр. Өйткені, біздер қазақ мектебін тәмамдаған едік. Қалған жиырма шақты қыздың қай тілде жазып жатқанында шаруамыз жоқ. Мен бір бетті аяқтап, тағы парақ беруін өтіндім. Берді. Оны да толтырып тастадым. Жазған түсініктемемде үтір, нүкте, сызықша, сұрақ белгісі, леп белгісі дейсіз бе, пунктуациялық белгілердің барлығы бар. Мектепте оқып жүргенімде қазақ тілі мен әдебиетін сүйіп оқыдым. Негізі шығарма жазғанда грамматикалық қате жібермей жазатынмын. Мектепті бітіргенімізде, жиырма жеті оқушының ішінде қазақ тілінен жалғыз бестік баға болды. Оның иесі – өзім едім. Мақтанып отырғаным жоқ. Сөздің шындығы сол.

Төбелестің басында итеріп қалған қызды желкесінен түйіп қалған құрбымның жанында бір милиция ағай отыр. Құрбым қазақша айтады, ол орыс тіліне аударып, орысша түсініктеме жазып отыр. Бір милиция ағай төбемізден қарап қояды. Төбелесті бастаған екеуіне ерекше назар аударылған.

Мен жазып болдым. Әлгі бізді үйіріп әкелген ағай сол бөлімнің басшысы болуы керек. Топ қызға қарап: «Сендерді қамау керек! Сырттан келгендерге тиісулеріңді қашан қоясыңдар?» деп ұрсып жатты. Сөйтсек, олар тігін цехында жұмыс істейтін қыздар екен. Милиция бөлімінде бұрындары да болғандарын ағайдың сөзінен ұқтым. Түсініктеме жазып болғандар ағайға беріп жатыр. Ол бірінен соң бірін оқып, үстелдің  шетіне қойып жатты. Менің бекер отырғанымды енді байқады-ау деймін. «Сен неге отырсың жазбай?» деді маған қарап орысшалап. Сол бөлмеде бір орыс жоқ. Бәрі қара көздер. Мен жазып болғанымды айттым. «Әкел!» деді. Мен түсініктемені бердім. Ол іштей оқып бастады. Екі бет түсініктемені оқып болған соң: «Фамилияң кім?» деді. Мен тегімді айттым. «Енді не болар екен? Қамайтын шығар?» деп ойладым. Ол қолындағы қағазға сүйсіне қарап: «Единственная граммотная!» деді. Бәрі маған қарады.

Ағай қолына қағазды ұстаған күйі: «Бұл төртеуін босатыңдар. Қалғандары қалсын!» деді.

Милиция бөлімінен шыққан төртеуміздің қарнымыз шұрылдай бастады. Балмұздақтан тойғанымызша жеп, аялдамада отырмыз. Мақсатымыз — сары автобус келсе, бұрылысқа дейін жетіп, ары қарай жүргінші көліктердің біріне отырып, ауылымызға қайту.

Аялдамада бармақтай-бармақтай қызыл моншақтарым шиедей болып, әр жерде шашылып жатты…

Айнаш Қасенова