Дін мен дәстүр — айрылмас егіз ұғым

Ислам діні – адамзат тарихы мен өркениетіне айрықша үлес қосқан ең
ұлық дін. Оның туы желбіреген жерлерде әрдайым білім мен ғылым дамып,
адамзат адамгершілік пен парасаттың шыңына көтерілген. Шөліркеген
даладай қуаңсып, суалған көлдей құлазыған мекендер мұсылманшылықтың
аяқ басуымен көгалды шалғын, көк майсалы жерге айналды. Қасиетті Құран
Кәріммен бірге қазақ даласына үлкен Ислам өркениеті келді. Ғылым, білім
жанданды. Көптеген қалалар салынды. Онда медреселер мен ғылыми
ошақтар жұмыс істеді. Біз – өзіндік ділі, тамыры терең құндылықтары, сүйенер,
қуат алар бай рухани мұрасы бар халықпыз. Бабаларымыздың қастер тұтып,
атадан балаға аманаттап, жүрекке дарытып келген асыл қасиеттері көп. Мал-
мүлкінен, дәулетінен иманын жоғары бағалаған қазақ «Ер жігіттің үш байлығы
бар: бірінші – иманы, екінші – ырысының тұрағы, үшінші – дәулетінің тұрағы»
деп аталы сөз қалдырған.
Иман – қазақ халқының рухани дүниетанымындағы парасат пайымымен
сабақтасып жататын өте кең өлшемді ұғым. Ата-бабаларымыздың ақиқатқа
жетелер сенімінің де басты тірегі – осы. Барлық бет-болмысының, мінез-
құлқының айнасы. Имандылық деген бір ғана сөздің бойына ұят, ар, ынсап,
қанағат сықылды бүкіл жақсы қасиеттер түгел сыйып тұр. Имандылық қасиеттің
сырына тереңірек үңілетін болсақ, қазақ халқы имандылықтың үш негізін
өздеріне тірек еткен. Ол, біріншіден – дін. Яғни, ерте ғасырлардың өзінде-ақ
ұлан-ғайыр қазақ сахарасына кең тарап, жергілікті ұлттардың (оның ішінде
түркі тектес тайпалардың) арасына сіңіп, олардың өмір-тіршілігімен қабысып
кеткен ақиқат діні – Ислам діні. Пайғамбарымыз Мұхаммед жайған діннің ең
тазасын қаймағын бұзбай, сол қалпында елдің санасына жеткізген әулие
аталарымыз. Екінші тірегі — салт-дәстүр. Қазақ тұрмысында «тал бесіктен
жер бесікке» дейін қайталанып жататын далалық өркениеттің жарқын көрінісі.
Салтынан, әдет-ғұрпынан қол үзбеген жұрттың кезінде талай өзге елдің
өкілдерін, ғалым-зерттеушілерді тамсандырғанын білеміз. Имандылықтың
үшінші тірегі – ана тілі. Әдебиетіміз бен мәдениетіміз ғана емес, сондай-ақ
әдет-ғұрпымыз бен мінез-құлқымыз, халықтық болмысымыз, өмір салтымыз,
тәрбиеміз де, Қазан төңкерісі әкелген жасанды арзан құндылықтарға емес,
Ислам мәдениеті негізінде қалыптасқан. Ислам біз үшін тек дін ғана емес,
рухани мұрамыздың қайнар көзі, тіпті елдігіміз, бүгінгі тәуелсіздігіміз. Олай
болса Исламның інжу-маржан асыл құндылықтарын ардақтау, оны игеру,
қорғау, ілгері дамыту, халықтың дүниетанымы мен салт-дәстүріне қаншалықты
сіңісті болғанын зерделеу — бүгінгі біздің міндетіміз.
Халқымыз Ислам дінін қабылдағаннан кейін ондағы адамның жаратылысына
тән құндылықтар салт-дәстүріміз, әдет-ғұрыптарымыз бен наным-
сенімдеріміздің негізіне айнала бастады. Бұл әдет-ғұрыптар мен сенімдердің
негізгі қайнар көзі – Құран аяттарынан бастау алып жатса, олардың көбі
Исламның екінші негізі болып саналатын хадистер мен сүннеттерден тұрады.
Дүние жүзінде Аллаға құлшылығын бастап, мінез-құлқы, адамгершілік
қасиеттері, саясаты, әкімшілік басқару істері, тәлім-тәрбиесі, әлеуметтік
жұмыстары, әскери шаралары секілді әмбебап іс-әрекеттері мен жеке басына
қатысты қарапайым амалдарына дейін үлгі ретінде ұсынылып, ғасырлар бойы
ұрпақтан-ұрпаққа беріліп, әрбір іс-әрекеттеріне дейін қайталанып келе жатқан
Мұхаммед пайғамбардан басқа ешқандай жан жоқ.
Біздің қазіргі әдет-ғұрып деп ұстанып жүрген ата-баба мұраларының көпшілігін
бабаларымыз сол кезеңдерде «сүннетті ұстану» ниетімен қалыптастырған.
Бұған дәлел – көптеген әдет-ғұрыптар мен наным-сенімдеріміздің хадис және
сүннеттерімен үндесіп жатуында.
Ислам діні ұлтымыздың бітім-болмысы мен мәдениетінде дәстүрлері мен
әдет-ғұрыптарында өзіндік із қалдырған. Халқымыздың тұрмыс-тіршілігінде
сақталған діни дәстүрлер: сүндеттеу, неке қию, Құрбан айт пен Ораза айт,
жарапазан, садақа беру, пітір беру, бата беру, тәуіптік емдеу әдісі, тасаттық
жасау діни жоралғылардың өміршеңдігін көрсетеді. Сондай-ақ, мазарлар
мен кесенелер, мешіттер мен медреселер халқымыздың тарихында ұлт
руханиятының асыл қазынасы ретінде қызмет атқарды. «Ислам діні тек
қана наным-сенім аясымен шектелмей, сол діндегі елдердің өмір салтына,
моральдық-этикалық нормаларына, мәдени-рухани үрдістеріне, дәстүріне
айналып отыр».
Елбасымыз Қазақстан халқына арнаған Жолдауында: «Дәстүр мен мәдениет
– ұлттың генетикалық коды» деп ұлттық құндылықтардың айрықша орнын
атап өтті. Ата-бабадан аманат болып жеткен сол дәстүрлердің бір парасы сан
ғасырлардан бері ұласып келе жатқан ұғым-ұстанымдар болса, ал басым бөлігі
асыл діннің әсерінен пайда болған дағдылар. Расында да белгілі бір қауымның
қалыптасуы үшін алдымен ортақ тілі мен діні, тарихы мен салт-дәстүрі, Отаны
болуы тиіс. Текті бабаларымыз қалдырған аманатқа адал болайық! Сонда ғана
толыққанды ұлт болып қалыптасарымыз анық.
Г.БЕКБАТЫРОВА,
аудандық ішкі саясат бөлімінің басшысы