Қылмыстық құқық

Қылмыстық құқық-қылмыстылықты және қоғамдық қатынастар жүйесіне  қауіпті іс-әрекет үшін қолданылатын жазаны айқындайтын заң нормаларының жиынтығынан тұратын құқық саласы.

            Сондай-ақ, құқықтың тиісті саласын зерделейтін ғылым мен оқу пәні де қылмыстық құқық  болып табылады. ҚР-ның  Қылмыстық құқықтың негізгі қағидаттары: заңдылық, ізгілік, жеке бастың  жауаптылығы, жазадан құтылмайтыны, әділеттілік, айыптылық қағидаты. Қылмыстық құқық-қылмыстық құқық қоғамдағы конститутциялық, азаматтық, еңбек, әкімшіліктік, қаржы салаларымен  реттелетін қатынастарды  қорғайды. Мысалы, меншік, ең алдымен, азаматтық құқық нормаларымен реттеліп, қорғалады, бірақ меншікті қылмыстық қол сұғушылықтан ( ұрлық, алаяқтық, тонау,қарақшылық) қорғау қылмыстық құқықтың міндетіне жатады. Қылмыстық – құқықтық нормалар тек қана тыйымдардан құралады. Осыған орай қылмыстық–құқықтық қатынастар бір жақты сипатта болады: қылмыскер жазаға тартылуға тиіс, ал мемлекет сот органдары арқылы оны жазалауға құқылы.

            Қылмыстық құқықта қоғамдық қатынастарды қорғаудың ерекше әдістері де қолданылады. Олар : қылмыстық- қүұқықтық санкциялар, яғни қылмыстық жазаның алуан түрлерін қолдану; қылмыстық жауаптылықтан босату; мед.сипаттағы мәжбүрлеу шараларын қолдану.

            Қылмыстық құқық жүйесі екі бөлімнен тұрады: жалпы және ерекше бөлім. Жалпы бөлім жалпы қағидаттарды, қылмыстық жауаптылықтың негіздемесін, негізгі ережелер мен ұғымдарды, сондай-ақ жаза тағайындау, қылмыстық жауаптылық пен жазадан босату тәртібін тиянақтайтын нормалардан құралады. Қылмыстық құқықтың ерекше бөлімі объектінің белгілері бойынша  жіктелген қылмыстардың тізбесінен тұрады. ҚР Қылмыстық кодексінде ерекше бөлім ішкі бөлімдерге, ал ішкі бөлімдер таруларға бөлінген. Қылмыстық құқық субъектілері (қылмыстық-құқықтық қатынастарға қатысушылар)- мемлекет органдары және азаматтар. Мұнда мемлекет белсенді рөл атқарады: ол қылмыстық–құқықтық санкцияларды белгілейді және қолданады. Азаматтар мен басқа да жеке тұлғалар қылмыс субъектісінің, сондай-ақ қажетті қорғаныс, аса қажетті жағдайда және қылмыстық жауаптылықты жоққа шығаратын басқа да жағдайларда әрекет ететін тұлғалар рөлін атқаруы мүмкін.

            ҚР-ның Қылмыстық құқықтарында заңды тұлға қылмыс субъектісі бола алмайды, ол қылмыстық-құқықтық қатынастарға тек жәбірленуші ретінде  ғана қатысады.

            Кейбір елдерде қылмыстық кодекспен қатар қылмыстық жауаптылықты белгілейтін өзге де заңдар Қылмыстық құқық көзі болып табылады.  Ағылшын –саксон елдерінің Қылмыстық құқық жүйесінде соттың айрықша шешімдері де Қылмыстық құқық көздері деп танылады. Бірқатар мұсылман елдерінде шариғат нормалары Қылмыстық құқықтың аса маңызды көзі болып саналады.

                                               Кербұлақ аудандық сотының сот мәжілісінің хатшысы

                                                           Е. Шойбекова