Медиация және оның ерекшелігі

Медиацияны жүргізу кезінде еріктілік, кұпиялылық, медиатордың тәуелсіздігі мен бейтараптығы және медиация тараптарының тең құқылығы мен оның рәсіміне араласуға жол бермеушілік қағидаттары сақталуы тиіс. Медиация тәсілі сот ісіндегі тазалықты, әділ төрелікті қамтамасыз етудің негізгі тәсілдерінің бірі. Біздің ата- бабаларымыз бұрын бұл тәсілді тиімді қолданып, түрлі дауды билер соты арқылы бітімгершілікпен шешіп келгендіктен, бұл заң қазаққа жат емес, тек медиация деген атауы ғана томпақтау болып тұр. Бұрынғы заманда билер соты секілді құқықтық институт болғаны және қоғам өмірінде ерекше роль атқарғаны белгілі. Ал бүгінгі медиация соның жаңаланған түрі.
Жеке және заңды тұлғалар қатысатын азаматтық, еңбек, отбасылық және өзге де құқық қатынастарынан туындайтын дауларды реттеу кезіндегі медиация сотқа жүгінгенге дейін де, сот талқылауы басталғаннан кейін де қолдануы мүмкін. Белгілі заңгер, академик Салық Зиманов өзінің «Қазақ билер соты – бірегей сот жүйесі» кітабында: «Қазақтың билер соты өзіне жүгінген тараптардың арасында, рудың арасындағы бітімгершілікке және бірлікке қол жеткізуге тырысатын», деп жазған.Кезінде қазақ қоғамындағы даулы мәселелерді, екі ауыз сөзбен шешкен аузы дуалы билердің болғаны мәлім. Қазақ халқы үшін бітімгершілік — билік айтудың ең озық өнегесі. Дала билігінің дара тұлғалары — Төле, Қазыбек, Әйтеке билер бастаған дана билердің көп арасындағы кез-келген дау- дамайды бітімгершілікпен шешіп, халқымыздың бірлігін, ауызбіршілігін, жеріміздің тұтастығын сақтауға бар ақыл-ойы мен күш-жігерін жұмсағаны белгілі.
Еліміздің егемендік алған уақыттан бергі кезеңінде өзінің құқықтық саясаттың басты бағыты ретінде адам мен азаматтың құқықтары, бостандықтары мен мүдделерінің қорғалуына дейін де, талқылауы басталғаннан кейін де қолдануы мүмкін.
Билер сот ісін жүргізгенде өзі қадағалайтын тәртіптілікті қатаң сақтай отырып, істің күрделілігі мен тараптардың мүдделеріне ерекше назар аударған. Сонымен қатар, іске қатысатын тараптар мен өзге де қатысушылардың мүмкіндігін шектемей, жариялықты қатаң сақтайтын әділ төреші болған. Билер соты даудың дұрыс-бұрыстығына баға беру қорытындысында екі тараптың бірі жеңіп, бірі жеңіліп емес, екі жаққа да шындықты мойындата білген. Халық алдында өзінің әділ, әрі шынайы шешімімен тараптарды татуластырған билердің даңқы артқан. Ондай билердің атақ-абыройы бүкіл елге тарап, мыңдаған шақырымнан даушылар іздеп келіп жүгінген. Ал бүгінгі таңда бұл бітімгершілік қағидасы – медиация деген ұғыммен танымал.

А.ЖУРХАНОВ,
аудандық сотының төрағасы.