АҚПАРАТТЫҚ ХАБАРЛАМА

2025 жылы Mercer институты CFA институтымен бірлесіп, үлесіне әлем халқының 65%-ы тиесілі 52 елдің (салыстырмалы түрде, 2024 жылы – 48 ел) зейнетақы жүйелеріне бағалау жүргізді. Mercer CFA Institute Global Pension Index (MCGPI) жыл сайынғы есебіне сәйкес, Қазақстанның зейнетақы жүйесі АҚШ, Испания, Италия, Австрия, Жапония, Оңтүстік Корея, Қытай және басқа елдерден озып, 26-шы орынға ие болды.

Қазақстанның MCGPI индексіндегі қорытынды көрсеткіші 2024 жылғы 64,0 балдан 2025 жылы 65,0 балға дейін өсті, бұл Халықаралық Валюта Қоры жариялаған экономиканың өсімі туралы жаңартылған деректермен байланысты. Сонымен қатар Қазақстан өткен жылғы «С+» деңгейінен ілгерілей отырып, «В» тобына көтерілді. Бұл зейнетақы саясатының теңгерімділігі мен дәйектілігін көрсетеді.  

Естеріңізге сала кетейік, зерттеу 50-ден астам индикаторды қамтитын «Лайықтылық«, «Тұрақтылық» және «Тұтастық» үш қосалқы индексі негізінде жүргізіледі. Осы индикаторлар бойынша зейнетақы жүйелерін жан-жақты және объективті бағалау үшін, оның ішінде ЭЫДҰ, Дүниежүзілік банк, Халықаралық еңбек ұйымы, Economist Group зерттеу және талдау бөлімшесінің және т. б. деректерін қамтитын ашық халықаралық көздерден алынған мәліметтер пайдаланылды.

2025 жылы зейнетақы жүйесін талдау қорытындысы бойынша Қазақстанның жалпы көрсеткіші үлес салмағы бойынша өлшенген суб-индекстік бағалау нәтижелерін жинақтау жолымен қалыптасты:

• «Лайықтылық» қосалқы индексі бойынша 47,0 балл, салыстырмалы түрде алатын болсақ, 2024 жылы – 45,8 балл (үлес салмағының 40%: Қазақстан Оңтүстік Корея, Индонезия, Оңтүстік Африка және басқа елдерді артта қалдырды);

• «Тұрақтылық» қосалқы индексі бойынша 74,2 балл, 2024 жылы – 73,1 балл (үлес салмағының 35%: Қазақстан Швейцария, Жапония, Қытай, Жаңа Зеландия, Финляндия, Канада, Норвегия, Франция, АҚШ және басқа да көптеген елдердің көрсеткіштерінен асып түсті);

• «Тұтастық» қосалқы индексі бойынша – 81,1 балл, 2024 жылы – 80,4 балл (үлес салмағының 25%: Қазақстанның көрсеткіші Дания, Ұлыбритания, АҚШ, Қытай, Жапония, Оңтүстік Корея және басқа елдермен салыстырғанда жоғары).

Халықаралық сарапшылардың ұсыныстары

Өткен 2 жылдағыдай, Mercer CFA сарапшылары Қазақстанға зейнетақы жүйесін келесі бағыттар бойынша жетілдіруді жалғастыру қажет деген ұсыныс жасады:

• зейнеткерлердің неғұрлым осал санаттарын қолдаудың ең төменгі деңгейін арттыру;

• азаматтарды ерікті зейнетақы жарналарының көлемін ұлғайтуға ынталандыру;

• жүйенің ұзақ мерзімді әлеуетін сақтау үшін жинақтарды мерзімінен бұрын алуды шектеу;

• қарт азаматтардың белсенді еңбек қызметін ұзарту тетіктерін дамыту;

• жеке үзінді көшірмелерде салымшыларды болжамды зейнетақы төлемдері туралы хабардар ету тәжірибесін енгізу.

Жаһандық контекст

2025 жылғы рейтингте бірінші орынды Нидерланды (85,4 ұпай), одан кейін Исландия (84,0) және Дания (82,3) иеленді. Бұл елдер жыл сайын ең жоғары нәтижелерге ие болады. Биыл индекске алғаш рет төрт елдің – Кувейт, Намибия, Оман және Панаманың зейнетақы жүйелері кірді.

Барлық елдер арасындағы орташа көрсеткіш 64,5 балдықұрады, бұл демографиялық сын-тегеуріндер аясында зейнетақы жүйелерінің тұрақтылығы нығайып келе жатқанын  көрсетеді.

MCGPI есебінде көрініс тапқан инвестициялық қызметтің маңызды аспектілері

Mercer CFA Global Pension Index-тің 2025 жылғы есебінде әлем елдері жинақтардың сақталуын және Ұлттық зейнетақы жүйелерінің тұрақтылығын қамтамасыз ету мақсатында зейнетақы қорларының инвестицияларын реттеп, шектеп отыратыны немесе басқаша әсер ететіні атап өтілді. Инвестицияларды реттеудің екі негізгі тәсілі бар:

• «парасатты инвестор» қағидаты – менеджерлер өз қаражаттарын басқарғандай, активтерді басқарудың белгіленген принциптерін басшылыққа ала отырып, сақтықпен әрекет етеді;

• активтердің нақты сыныптары және шетелдік инвестициялардың үлесіне инвестициялар бойынша шектеулер мен белгілі бір лимиттер қағидаты. Бұл ретте неғұрлым икемді реттелетін елдер рейтингте жақсы нәтиже көрсетті. Талданған 52 зейнетақы жүйесінің тек 12-сінде инвестицияларға қатаң шектеулер жоқ, олардың 9-ы рейтинг көшбасшыларының қатарына кірді.

Есепте зейнетақы қорларының инвестицияларына шектеулердің екі мақсаты бар екендігі атап көрсетілген:

1.​зейнетақы жүйесінің сенімділігін және салымшылардың қаражатының сақталуын қамтамасыз ету – активтерді әртараптандыру, тәуекелдерді басқару және тәуекелді құралдарға салымдарды шектеу;

2.​жергілікті капитал нарығын нығайтуға, инфрақұрылымды дамытуға, қаржылық сауаттылықты арттыруға ықпал ететін ішкі қаржы нарықтарын дамытуды қолдау.

Сарапшылардың пікірінше, шамадан тыс шектеулер кірісті төмендетіп, әртараптандыруға кедергі келтіруі мүмкін.

Есепте сондай-ақ инвестициялық қызметті жүзеге асыру кезінде зейнетақы жүйесіне қатысушылардың мүдделері мен елдің ұлттық мүдделері арасындағы теңгерімді құрудың сегіз қағидаты келтірілген:

• салымшыларды лайықты зейнетақы табысымен қамтамасыз ету;

• зейнетақы активтерін сенімгерлік басқарудың адалдығы;

• ұзақ мерзімге негізделген кірістер мен тәуекелдердің арақатынасын ескере отырып, сенімді және ашық инвестициялық басқару;

• зейнетақы қорларының қаржы нарықтары мен инвестициялық мүмкіндіктерге толық қолжетімділігі;

• зейнетақы жүйесіне қатысушылардың мүдделерін және зейнетақы қорларының шешімдерін ескере отырып, мемлекеттің ұлттық жобаларға инвестиция салуын ынталандыру;

• инвестициялық мүмкіндіктерді кеңейту үшін зейнетақы қорларының мемлекетпен ынтымақтастығы;

• мемлекеттің зейнетақы қорларының инвестициялық мүмкіндіктерін шектемей, портфельдердің құрамы, кірістілігі мен тәуекелдері туралы ақпаратты жария түрде ашу арқылы қызметтің ашықтығын қамтамасыз ету;

• макроэкономикалық ахуалды есепке алу, яғни зейнетақы активтерінің мемлекет экономикасында елеулі рөл атқаратын кезінде өзінің фискалдық және әлеуметтік саясаты мен зейнетақы қорларының инвестициялары және олардың зейнеткерлерге әсері арасындағы өзара байланыс ескерілуі тиіс.

Есепте Дүниежүзілік экономикалық форумның мәліметтері бойынша қаржылық қауіпсіздік халықтың жаһандық қартаюына және өмір сүру ұзақтығының ұзаруына байланысты демографиялық және экономикалық сын-қатерлерді шешуде шешуші рөл атқаратыны атап өтілді. Аталған форумда азаматтардың зейнетақы деңгейіне барынша әсер ететін 3 басым бағыт көрсетілген:

— барлығына базалық (кепілдендірілген) зейнетақыны қамтамасыз ету;

— тиімді басқарылатын және үнемді зейнетақы жоспарларының қолжетімділігін арттыру;

— зейнетақы жарналарының мөлшерін ұлғайтуға бағытталған бастамаларды қолдау.

БЖЗҚ 2013 жылғы 22 тамызда «ГНПФ» ЖЗҚ» АҚ негізінде құрылды. БЖЗҚ құрылтайшысы және акционері – Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің «Мемлекеттік мүлік және жекешелендіру комитеті» ММ арқылы Қазақстан Республикасының Үкіметі. БЖЗҚ зейнетақы активтерін сенімгерлікпен басқаруды Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі жүзеге асырады. Зейнетақы заңнамасына сәйкес БЖЗҚ міндетті зейнетақы жарналарын, жұмыс берушінің міндетті зейнетақы жарналарын, міндетті кәсіптік зейнетақы жарналарын, ерікті зейнетақы жарналарын тартуды, сондай-ақ «Қазақстан Республикасының екінші деңгейдегі банктерінде орналастырылған депозиттерге міндетті кепілдік беру туралы» Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес депозиттерге міндетті кепілдік беруді жүзеге асыратын ұйым аударған кепілдік берілген депозит бойынша кепілдік берілген өтемнің талап етілмеген сомасы есебінен қалыптастырылған ерікті зейнетақы жарналарын есепке алып, оның есебін жүргізеді, зейнетақы төлемдерін жүзеге асыруды қамтамасыз етеді. Сондай-ақ Қор нысаналы активтер мен нысаналы талаптарды есепке алуды, нысаналы жинақтау шоттарына нысаналы жинақтарды (НЖ) есепке алу мен есептеуді, НЖ төлемдерін оларды алушының банк шоттарына есептеуді, «Ұлттық қор – балаларға» бағдарламасы шеңберінде Қазақстан Республикасының Үкіметі айқындаған тәртіппен НЖ қайтарымдарын есепке алуды жүзеге асырады (толығырақ www.enpf.kz сайтында).

Пенсионная система Казахстана укрепила позиции в рейтинге Глобального пенсионного индекса Mercer CFA 2025 года

В 2025 году Институтом Mercer совместно с CFA Institute проведено ранжирование пенсионных систем 52 стран мира (для сравнения, в 2024 году – 48 стран), на долю которых приходится 65% мирового населения. По данным ежегодного отчёта Mercer CFA Institute Global Pension Index (MCGPI) пенсионная система Казахстана заняла 26-е место, опередив США, Испанию, Италию, Австрию, Японию, Южную Корею, Китай и другие страны.

Итоговый показатель Казахстана в Индексе MCGPI вырос с 64,0 баллов в 2024 году до 65,0 баллов в 2025 году, что в основном связано с обновлёнными данными о росте экономики, опубликованными Международным валютным фондом.Казахстан поднялся в группу «B», продвинувшись с уровня «C+» прошлого года, что отражает сбалансированность и последовательность пенсионной политики.

Напомним, что исследование проводится на базе трех суб-индексов: «Адекватность», «Устойчивость» и «Целостность», включающих более, чем 50 индикаторов. Для всесторонней иобъективной оценки пенсионных систем по данным индикаторам использовались в том числе сведения из открытых международных источников, включающих данные ОЭСР, Всемирного Банка, Международной организации труда, исследовательского и аналитического подразделения Economist Group и т.д.

Общий показатель Казахстана по итогам анализа пенсионной системы в 2025 году сложился путем суммирования взвешенных по удельному весу результатов суб-индексных оценок:

Рекомендации международных экспертов

Как и в предыдущие 2 года, эксперты Mercer CFA рекомендуют Казахстану продолжить совершенствование пенсионной системы по следующим направлениям:

Глобальный контекст

В рейтинге 2025 года первое место заняли Нидерланды (85,4 балла), за ними следуют Исландия (84,0) и Дания (82,3). Эти страны традиционно демонстрируют наивысшие результаты в рейтинге. В 2025 году в индекс впервые вошли пенсионные системы четырёх стран — Кувейта, Намибии, Омана и Панамы.

Средний показатель среди всех стран составил 64,5 баллов, что показывает постепенное укрепление устойчивостипенсионных систем на фоне демографических вызовов.

Важные аспекты инвестиционной деятельности, отмеченные в отчёте MCGPI

В отчёте Mercer CFA Global Pension Index 2025 годаотмечено, что правительства по всему миру регулируют, ограничивают или иным образом влияют на инвестиции пенсионных фондов, стремясь обеспечить сохранность накоплений граждан и устойчивость национальных пенсионных систем. Существует два основных подхода к регулированиюинвестиций:

В отчёте подчёркивается, что ограничения на инвестиции пенсионных фондов имеют две цели:

Чрезмерные ограничения, по мнению экспертов, могут снижать доходность и препятствовать диверсификации.

В отчете также приведены восемь принципов построения баланса между интересами участников пенсионной системы и национальными интересами страны при осуществлении инвестиционной деятельности:

В отчёте отмечено, что по данным Всемирного экономического форума финансовая безопасность играет ключевую роль в решении демографических и экономических вызовов, связанных с глобальным старением населения и увеличением продолжительности жизни. На данном форуме обозначено 3 приоритетных направления, оказывающихнаибольшее влияние на уровень пенсии граждан:

— обеспечение базовой (гарантированной) пенсии для всех;

— повышение доступности хорошо управляемых и экономически эффективных пенсионных планов;

— поддержка инициатив, направленных на увеличение размеров пенсионных взносов.

ЕНПФ создан 22 августа 2013 года на базе АО «НПФ «ГНПФ». Учредителем и акционером ЕНПФ является Правительство Республики Казахстан в лице ГУ «Комитет государственного имущества и приватизации» Министерства финансов Республики Казахстан. Доверительное управление пенсионными активами ЕНПФ осуществляет Национальный Банк Республики Казахстан. С 1 января 2016 года функции по выработке предложений по повышению эффективности управления пенсионными активами переданы Совету по управлению Национальным фондом. В соответствии с пенсионным законодательством ЕНПФ осуществляет привлечение обязательных пенсионных взносов, обязательных профессиональных пенсионных взносов, добровольных пенсионных взносов, пенсионные выплаты, индивидуальный учет пенсионных накоплений и выплат, предоставляет вкладчику (получателю) информацию о состоянии его пенсионных накоплений (подробнее на www.enpf.kz)

Kazakhstan’s pension system has strengthened its position in the Mercer CFA Global Pension Index 2025.

In 2025, Mercer and CFA Institute, together, ranked the pension systems of 52 countries (compared to 48 countries in 2024), accounting for 65% of the world’s population. According to the annual Mercer CFA Institute Global Pension Index (MCGPI), Kazakhstan’s pension system ranked 26th, ahead of the United States, Spain, Italy, Austria, Japan, South Korea, China, and other countries.

Kazakhstan’s overall MCGPI score increased from 64.0 in 2024 to 65.0 in 2025, primarily due to updated economic growth data published by the International Monetary Fund. Kazakhstan moved up to Group B, up from the previous year’s C+ level, reflecting the balance and consistency of its pension policy.

As a reminder, the study is based on three sub-indices: «Adequacy,» «Sustainability,» and «Integrity,» comprising more than 50 indicators. To ensure a comprehensive and objective assessment of pension systems based on these indicators, data from open international sources, including the OECD, the World Bank, the International Labor Organization, the Economist Group’s research and analysis division, and others, was used.

Kazakhstan’s overall pension system performance in 2025 was calculated by summing the weighted results of the sub-index assessments:

Recommendations from international experts

As in the previous two years, Mercer CFA experts recommend that Kazakhstan continue to improve its pension system in the following areas:

Global context

In the 2025 ranking, the Netherlands took first place (85.4 points), followed by Iceland (84.0) and Denmark (82.3). These countries traditionally demonstrate the highest results in the ranking. In 2025, the pension systems of four countries were included in the index for the first time: Kuwait, Namibia, Oman, and Panama.

The average score among all countries was 64.5, demonstrating the gradual strengthening of the sustainability of pension systems in the face of demographic challenges.

Important aspects of investment activity highlighted in the MCGPI report

The Mercer CFA Global Pension Index 2025 report notes that governments around the world regulate, restrict, or otherwise influence pension fund investments in an effort to ensure the safety of citizens’ savings and the sustainability of national pension systems. There are two main approaches to investment regulation:

The report emphasizes that restrictions on pension fund investments have two goals:

1. Ensuring the reliability of the pension system and the safety of contributors’ funds through asset diversification, risk management, and limiting investments in risky instruments;

2. Supporting the development of domestic financial markets, which contributes to strengthening the local capital market, developing infrastructure, and improving financial literacy.

Explicit restrictions, according to experts, can reduce returns and hinder diversification.

The report also outlines eight principles for creating a balance between the interests of pension system participants and the national interests of the country when carrying out investment activities:

The report notes that, according to the World Economic Forum, financial security plays a key role in addressing the demographic and economic challenges associated with global population aging and increasing life expectancy. The forum identified three priority areas that have the greatest impact on citizens’ pension levels:

— Ensuring a basic (guaranteed) pension for all;

— Increasing the accessibility of well-managed and cost-effective pension plans;

— Supporting initiatives aimed at increasing pension contribution levels.

UAPF was founded on August 22, 2013 on the basis of GNPF APF JSC. The founder and shareholder of the UAPF is the Government of the Republic of Kazakhstan represented by the State Institution Committee of State Property and Privatization of the Ministry of Finance of the Republic of Kazakhstan. Trust management of UAPF pension assets is carried out by the National Bank of the Republic of Kazakhstan. In accordance with the pension legislation, the UAPF attracts compulsory pension contributions, employer’s compulsory pension contributions, compulsory occupational pension contributions, voluntary pension contributions, as well as carries out enrollment and accounting of voluntary pension contributions formed at the expense of the unclaimed amount of guaranteed compensation for the guaranteed deposit, transferred by the organization carrying out mandatory guarantee of deposits, in accordance with the Law of the Republic of Kazakhstan «On mandatory guarantee of deposits placed in second-tier banks of the Republic of Kazakhstan», ensures the implementation of pension benefits. The Fund also carries out accounting of target assets and target requirements, accounting and crediting of target savings (TS) to target savings accounts, payments of TS to their recipients in bank accounts, accounting for returns of TS in the manner determined by the Government of the Republic of Kazakhstan within the framework of the National Fund for Children program (More details at www.enpf.kz