Тілдің құдіреті.

Қалада тұратын апайым, ауылға келген сайын “Орысша үйреніңдер, қалада орыс тілін білмесең жан бағу қиын, орыс тілін білмей барған біз қатты қиналдық,- деп отыратын-ды біздің бала кезімізде. Және өзінің орыс тілін білмегендіктен жеңгесінің алдында қалай ұялғанын жыр қып айтатын. Мектеп бітіріп жатқан қайынсіңлісін қуантқысы келген болар, бір күні мектептен келген апайымызға, жеңгесі ауылдағы тігінші әйелге барайық деген ғой. Оның орыс екенін бұл қайдан білсін. Ол кезде сатып ала қоятын көйлек жоқ па, қымбат па білмейді ғой. Содан жеңгесі екеуі салып ұрып тігінші әйелге бармай ма? Ауылдағы жалғыз тігінші алдына жеңгесі әкелген матаны жайып қойып, бұдан қандай етіп тігейін дегендей бірлеңелерді айтып, бұған қарайды, бұл ойындағысын орысша жеткізе алмай “Вот так, вот так” деп бар орысшасын айтып, әбігерге түскені. Жеңгесі болса да орысша білмейді. Содан орыс сыныбында оқитын құрбысы келе қалып, бұларды тығырықтан шығарса керек. Содан кейін қайтсем де орыс тілін үйренемін деп шештім деп отыратын.
Жақында ауылға келген сол апайымыз:
-Тілдің құдіреті деген күшті ғой, балаларыңмен ана тілінде сөйлесіңдер. Ертең өскенде бала орысша ойлап, білгенін орысша жеткізеді екен. Біз жіберген қателікті сендер жасамаңдар. Біздің кезімізде саясат сондай болды ма, әлде қай жерге барсаң орыс болғандықтан ба, орыс тілін білмесең, өмір сүре алмайтындай болып, балаларымызды да орысша оқыттық қой. Енді балаларымыз да, немерелеріміз де қазақшаға шорқақ. Қазақша сөйлегілері келмейді,-деп налып отыр.
-Иә, еліміз егемендік алып, өз тілімізде сөйлеуге мүмкіндік алдық қой, -деген қалада тұратын апайымның күйеуі әңгімеге араласты.
-Ой, тіл білмегеннің зардабын талай тарттық қой, несін айтасың?
Қай бір жылдары екені есімде жоқ, Нарынқолда тұратын дос жігіт Алматыға келіпті. Қаладағы інісінің үйіне түскен ол, ерте тұратын ауылдағы әдетімен таңнан тұрып алған ғой. Інілерінің жатын бөлмесінің есігіне қарай-қарай шаршаған, содан сыртқа шықса, анадай жерде елдің кіріп-шығып жатқан үйін байқап, не де болск дүкен шығар деп бармай ма? Қателеспепті, дүкен екен. Ол кезде қазіргідей керек затыңды дүкенді аралап жүріп те ала алмайсың. Алдында тұрған бір-екі адам саудасын жасап бітіп, кезек бұған келген ғой. Сатушы “Не аласың?”- дегендей бұған қараса керек. Содан орысша білмейтін досым “нанның хлеб екенін білемін. Нан бер деп қалай орысша айтуды білмеймін. Нанға қарадым да , “Хлеб иди сюда”-деп саусағыммен өзіме шақырдым”дегені бар. Бізге күлкілі ғой, досымның сол кезде қалай қысылғанын айта алмаймын.
Иә, ол кездері орыс тілін білмесең қиын еді,-деп бір қойды.
-Тәуелсіздік алғалы жақсы болды ғой. Сол кезде қаптап жүрген орыстар Ресейіне көшіп кетті
ме, қазір аз. Бұрындары біздің жас кезімізде дүкендерде, автобуста қазақша сөйлесең, өзгелер саған таңғалып қарайтын. Қазір айналаңның бәрі қазақ бола тұра, бір-бірімен орыс тілінде сөйлеп тұрады. Біздің кезімізде орыстар көп болды, амалсыз сөйледік, қазіргілерге таңқаламын. Әрине, өзге елдің тілін білген жақсы, бірақ өз тілімізді ұмытпауымыз керек қой. Ана тіліңді білмеу ұят деп ойлаймын.
Біздің кезімізде қоғамдық орындарда, қызмет көрсету орындарында жұмыс жасайтындардың бәрі орыс болғандықтан, амалсыз орысша сөйледік. Қазіргіміз не,кім зорлап орысша сөйлетіп жүр, түсінбеймін,- деп бір қойды апайымыздың күйеуі.
Расымен де біздікі не, тіліміз келсін, келмесін кездесе қалған жерде орыс тілінде сөйлесеміз. Сөйлемесек те тілімізді шұбарлап, орысша бір -екі сөз қоспасақ тұра алмаймыз. Енді шет елдің қысқарған сөздері шықты. Өзімізде хат жазысып отырып ОК деп жаза салатын болдық.
Білгішсініп “Тіліміз жойылып бара жатыр”деп қоямыз. Ал соның жойылуына тілімізді шұбарлап сіз бен біз үлес қосып жүрміз. Мойындалықшы, қаншамыз тілімізді шұбарламай, өз ана тілімізде таза сөйлейміз? Жауап бере алмаймыз. Ал бізді көріп өскен ұрпақ ертең таза қазақша сөйлейді деп айта аламыз ба? Жоқ, айта алмаймыз. “Жақсылықтың ерте -кеші жоқ “деген ғой. Тілімізді қолға алайық. Қалай сөйлеп жүргенімізге мән берейік.
Дағыстанның халық ақыны Расул Ғамзатов “Егер тілім ертең болса құрымақ,Мен дайынмын өлуге де бүгін -ақ” демекші, тіліміз үшін бүгін күйейік, бүгін қолға алайық, ертең “қолымды мезгілінен кеш сермедім” деп жүрмейік.
Ләйлә ЕСКЕНДІРҚЫЗЫ.