Психологтардың кредит тұзағы туралы ойы

Алайда кредит міндеттерін орындауға жауапсыздықпен қараған кезде, қарыз алушы «қарызға бату», невроз алуы және қорқыныш жай-күйіне түсуі әбден мүмкін. Fingramota.kz бұл мәселені психология және коучинг саласындағы қазақстандық сарапшылармен бірге талқылайды.

Ыңғайсыздықтың құрамдас бөліктері

Сонымен, егер қандай да бір себептермен төлем кестесі бұзылса, қарыз алушы сезінетін ыңғайсыздық неден тұрады? Психологтардың айтуынша, бірінші кезекте ар-ождан. Ол мезгіл-мезгіл өзін еске түсіреді. Екінші компонент, психологтардың пікірінше, қорқыныш және ол бірнеше түрден тұрады. Сатып алынған зат жеке меншікке теңестіріледі және оның жоғалуы қорқыныш тудырады. Психологтардың қорқыныштың тағы бір компоненті немесе түрі жазадан қорқуды талап ететін қол қойылған шарттардың бұзылуын атайды. Екі қорқыныш ай сайынғы қарызға тепе-тең түрде өседі. Міне, қызықты факт: сіз төлеуіңіз керек, бірақ мотивация жоқ. Және ол қалаған нәрсені алғаннан кейін дереу жоғалады.
«Адам, әлеуметтік болмыс ретінде, қандай да бір жолмен, қоғамдық пікірге байланысты. Сондықтан борышкердің «таңбасы» әсіресе сезімтал адамдардың жүйкесін үнемі жұқартуы мүмкін», — дейді бизнес-коуч Артем Мочалов.
Кейде борышкер алдыңғы кредитін жабу үшін тағы да кредит алады. Ол не үшін осындай қадамға барады? Психологтар түсіндіргендей, осылайша адам алдында алған кредитімнен құтылдым деп санайды екен. Алдыңғы кредит жабылды, мен әрекет жасадым деп ойлайды. Өкінішке орай, бұл әрекеттердің барлығы ол адамның борыш жүктемесінің одан әрі арта түсуіне әсерін тигізеді.
Борышкерлердің «кредит құмарлар» деген тобы кездеседі. Қарыз алған кезде олар эйфорияны сезінеді, бірақ олар бұл жағдайдың өткінші екенін түсінбейді, осылайша қарызды төлеу мерзімі келгенде, борышты бәрібір төлеу керектігін түсінеді.
«Кредит құмарлар» депрессияға түспеу үшін жаңа кредиттер ресімдейді, мұның арты не болатынын болжау қиын емес.

Адамдар кредитті қандай себеппен рәсімдейді?

Кредиттің мотивациялық бөлігі:
• Болашақтағы белгісіздіктен қорқуды жояды, өйткені ол жылдар мен нақты сомаларға бөлінген.
• Маңыздылық сезімін арттырады (өмір құнды және ол басқа біреуге, мысалы, кредиторға қажет).
• Іс жүзінде тұрақтылық пен ай сайынғы белгілі бір табысқа міндеттейді.
• Ажырасу процесін болдырмайды. Бірлескен борыш бір-бірінің қасында болуды міндеттейді және кейбір жұптардың пікірінше, оларды біріктіреді.

Кредиттің жағымсыз жақтары:
• Өз-өзіңмен күрес. Сатып алған зат қуаныш әкелмейді, керісінше наразылық тудырады, өйткені сізге әлі ұзақ уақыт төлеуге тура келеді.
• Жұмыстан немесе жұмыс істеу қабілетінен айырылу қорқынышы пайда болады.
• Қиялдағы сән-салтанат пен байлықтың арқасында қарыз шырмауының туындауы.
• Біраз уақыттан кейін «кредиттік қажу» пайда болады, тіпті үрей шабуылы өршуі мүмкін.

«Кредиттер мен қарыздар бойынша мерзімі өткен берешек туындаған жағдайда, қарыз алушыда пайда болатын алаңдаушылық тұрақты серіктесіне айналады, яғни әрқашан онымен бірге болады – жұмыс орнында, демалыс күндері, демалуға шыққанда. Осының бәрінің аясында адам бұл сезімін зиянды әдеттермен тұншықтырады, немесе ауыра бастайды». — дейді психолог Виктор Червяков.

Кредиттік берешек салдары

Борыштық міндеттемелер адам психикасына айтарлықтай әсерін тигізеді. Күтпеген борыштың туындауы, банкроттықтың алдында тұрған, сәтсіз құрылған бизнесті кредиттеу осының бәрі борышкердің мойнына жүктеледі. Ағза – өте күрделі механизм, және оның ұзақ уақыт бойы қатты күйзеліс жағдайында болуы үрей шабуылына ұласуы және ұзақ мерзімді депрессия пайда болуы мүмкін. Қарыз туралы ой үнемі ашуланшақтыққа және қорқыныш жағдайына алып келеді. Мұндай уайымнан жүрек талмасы, бас ауыруы және қан қысымының жоғарылап не төмендеп кетуі мүмкін.
Мұндай жағдайларда психолог маманның көмегіне, ал кейде психотерапевтің көмегіне жүгінген жөн.
«Мұндағы ең бастысы – сізге көмек керек екендігін түсіну. Мұндай жағдайға тап болған адамдар оларға басқа ешкім көмектесе алмайтындай есептейді. Немесе өз қажеттіліктерін мойындамайды. Тіпті маманмен немесе достарымен болған қарапайым әңгіме адамға қиын жағдайдан шығатын жол табуға көмектеседі», — деп есептейді психолог Шарапат Байбол.

Кредитті ресімдеуге қалай дайындалған дұрыс?

Бірінші кезекте кез келген кредит – үлкен жауапкершілік екенін есте сақтау қажет! Оны алмас бұрын, ол сізге расымен қажет пе, жоқ па соны ойлаңыз. Оны ресімдеу арқылы сіз кредитор алдында өзіңізге белгілі бір қаржылық міндеттерді артасыз. Жеке бюджетке қосымша жүктеме салудан бас тартқан жөн. Кредиторлардың қызықтыратын жарнамалары мен маркетингтік айлаларына алданбаңыз. Шарттары анағұрлым жақсы болмаса, ешқандай жағдайда «алдыңғы» кредитті өтеу үшін жаңа кредит алудың қажеті жоқ.
Барлық тәуекелдерді саралаңыз. Мысалы, сіз жұмыссыз қалу немесе сырқат салдарынан уақытша еңбекке қабілетсіз болсаңыз, кредит бойынша төлемді уақытылы енгізе аласыз ба, тағы басқасы.
Борыш жүктемесінің коэффициенті туралы ұмытпаңыз. Қарыз бойынша ай сайынғы төлем сіздің ресми табысыңыздың жартысынан (50%) аспауы тиіс. Кредит бойынша ай сайынғы төлемді төлегеннен кейін сізде отбасының әрбір ересек мүшесіне ең төменгі күнкөріс деңгейінің сомасынан және әрбір кәмелетке толмаған мүшесіне ең төменгі күнкөріс деңгейінің жарты сомасынан кем болмайтындай қаражат қалуы тиіс. Егер кредитті өтеуіңізге бүкіл дерлік табысыңыз жұмсалатын болса, онда сіз қарызға батып кетпеу үшін кредит туралы ұмытқаныңыз абзал.
Қарызды рәсімдеу алдында бірнеше қаржы ұйымдарының ұсыныстарын мұқият зерделеңіз. Бұл ретте сізге қарыз берудің алдын ала шарттарын қамтитын жадынама көмектеседі. Шарт жасасқанға дейін қарыздың негізгі шарттары туралы толық ақпарат бар титул парағына ерекше назар аударыңыз.
Шартқа қол қоймас бұрын оның талаптарын мұқият оқып шығыңыз! Егер бір нәрсе түсініксіз болса, қаржы ұйымының менеджерінен сұраңыз. Шарттың талаптары бойынша, тараптардың құқықтары мен міндеттері туралы, оның ішінде мерзімі өткен жағдайда салдары туралы кез келген нақтылайтын сұрақтар қойыңыз. Мүмкіндік болса, заңгермен кеңесіңіз.
Егер сіз ұзақ мерзімді кредиттен қорқу сезімін сезсеңіз, оның немен байланысты екенін анықтаңыз. Мүмкін, сіз жұмыс істейтін ұйымыңыз шығынға ұшырауы, штатты қысқарту жоспарлануы және т.б. себептерден сізде түпсаналық деңгейде ертеңгі күнге деген сенімсіздік сезімі артуда. Дәл осындай жағдайға қаржылық қауіпсіздік жастықшасы қарастырылған, яғни күтпеген жағдайларға ақша сақтау.
Қаржылық қолдаудың қосымша көздерін міндетті түрде қарастырыңыз: төтенше жағдай орын алса сізді туыстарыңыз, достарыңыз немесе жұбайыңыз/зайыбыңыз қаржылай сақтандыра ала ма. Қосымша табыс көздерін қалай табуға болатындығын ойланыңыз.
Қаржы ұйымдарынан қарыз алған достарыңызбен, таныстарыңызбен сөйлесіңіз. Олармен сөйлескеннен кейін иллюзия ықтималдығы азаяды.
Сіздің кредит туралы шешіміңіз, әсіресе ұзақ мерзімді, салмақты, ойластырылған және максималды шынайы болуы керек, тек осылайша орын алуы мүмкін кредит тұзағына байланысты психологиялық ыңғайсыздықты азайтуға және қаржылық тәуелділіктен қорқу сезімін жоюға болады.

Психологи окредитнойловушке

Получение кредита дает ложное чувство удовлетворения иощущение, что деньги достались вам быстро. Вы можете легко приобрести желаемое: новый гаджет, авто, недвижимость и другие блага и кажется, что цель достигнута.Поэтому многие рассматривают кредит как возможность осуществления задуманного.
Однако при безответственном отношении к исполнению кредитных обязанностей заемщик может попасть в «долговую яму», получить невроз и впасть в состояние страха. Fingramota.kz вместе с казахстанскими экспертами в сфере психологии и коучингаразберется в этом вопросе.

Составляющие части дискомфорта

Так из чего же состоит дискомфорт, который может испытывать заемщик, если по каким-то причинам сорван график платежей? Психологи утверждают, что в первую очередь из совести. Она периодически будет напоминать о себе. Второй компонент, по мнению психологов, это страх, и он бывает нескольких разновидностей. Приобретенное приравнивается уже к личной собственности, и его потеря вызывает страх. Еще одним компонентом или разновидностью страха психологи называютнарушения уже подписанных условий, что влечет за собой страх наказания. Оба страха растут пропорционально ежемесячной задолженности. И вот интересный факт: платить-то нужно, а мотивации нет. Она исчезает практически сразу после получения желаемого.
«Человек, как социальное существо, так или иначе, зависит от общественного мнения. Поэтому «клеймо» должника может постоянно повышать нервозность у особенно чувствительных людей», – считает бизнес-коуч Артем Мочалов.
Поройдолжникберет еще один кредит для того,чтобы перекрыть предыдущий. С какой целью он это делает? Как поясняют психологи, таким образом человек якобы облегчает свои угрызения совести. Старый кредит погашен, действие предпринято. Все эти действия приводят к тому, что долговая воронка засасывает человека все глубже и глубже.
Психологи даже выделяют в отдельную категорию должников, так называемых«кредитоманов».При получении займаони испытывают эйфорию, но это состояние кратковременное и быстро улетучивается, когда приходит осознание, что по долгам платить все-равно придется.
Чтобы не впасть в депрессию,«кредитоманы» оформляют новые займы, чем это может закончиться, не трудно догадаться.

По какой причине люди оформляют кредиты?

Мотивационная часть кредита:
• Убирает страх неопределенности будущего,так как оно уже расписано по годам и конкретным суммам;
• Повышает чувство значимости (жизнь ценна и нужна еще кому-то, например, кредитору);
• Практически обязывает к стабильности и появляется необходимость в ежемесячном доходе;
• Предотвращает бракоразводный процесс. Совместный долг обязывает находиться рядом друг с другом и, по мнению некоторых пар, объединяет.

Негативные стороны кредита:
• Борьба с самим собой. Приобретенное уже не приносит радость, а вызывает протест, ведь платить предстоит долго;
• Приобретается страх потери работы или работоспособности;
• Возникновение долговой воронки засчет мнимой роскоши и богатства;
• Спустя время возникает «кредитная усталость», а могут даже развиться панические атаки.

«Вслучаяхпросроченной задолженности по кредитам и займам,тревожность, которая возникаету заемщика, становится постоянным партнером, то есть присутствует всегда: на рабочем месте, в выходные, наотдыхе. На фоне всего этого человек либо заглушает это чувство пагубными привычками, либо начинает болеть», –отмечает психолог Виктор Червяков.

Последствия кредитной задолженности

По мнению психологов, долговые обязательства влекут за собой серьезные последствия для человеческой психики. Возникновение внезапных финансовых трудностей, кредитование неудачно выстроенного бизнеса, который в итоге оказался на грани банкротства, – все это ложится на плечи должника. Организм – очень сложный механизм, и длительное пребывание его в состоянии сильного стресса может перерасти в панические атакии возникнуть долгосрочная депрессия. Мысли о долгах приводят к постоянному нервозу и состоянию страха. От таких переживаний возможны сердечные приступы, головные боли и скачки давления.
В таких случаях рекомендуется прибегнуть к помощи специалиста – психолога, а иногда и психотерапевта.
«Самое главное здесь – понять, что вам нужна помощь. Зачастую люди, оказавшиеся в таком положении, считают, что никто им помочь не сможет. Или не осознают свою потребность. Даже простой разговор со специалистом или друзьями способен помочь человеку найти выход из сложной ситуации», – считает психолог ШарапатБайбол.

Как необходимо подготовиться к оформлению кредита?

В первую очередь необходимо помнить, что любой кредит – это большая ответственность! Прежде чем его брать, подумайте, действительно ли он вам нужен. Оформляя его, вы берете на себя определенные финансовые обязательства перед кредитором. Лучше воздержаться от дополнительного бремени на личный бюджет. Не ведитесь на заманчивую рекламу, маркетинговые трюки кредиторов. И ни в коем случае не стоит брать новый кредит для погашения «старого», если его условия ненамного лучше.
Взвесьте все риски. К примеру, сможете ли вы вносить вовремя оплату по кредиту, если останетесь без работы или станете временно нетрудоспособны вследствие болезни, и так далее.
Не забывайте про коэффициент долговой нагрузки. Ежемесячный платеж по займу не должен превышать половины (50%)вашего официального дохода. После оплаты ежемесячного платежа по кредиту у вас должны оставаться средства в размере не меньше суммы прожиточного минимума на одного взрослого и половины суммы прожиточного минимума на каждого несовершеннолетнего члена семьи.Если у вас на погашение кредита уходит почти весь заработок, тогда вообще стоит забыть о кредите, чтобы не оказаться в долговой яме.
Перед оформлением займа внимательно изучите предложения нескольких финансовых организаций. В этом вам поможет памятка, которая содержит предварительные условия предоставления займа.До заключения договора особое внимание уделите титульному листу, где содержится полная информация об основных условиях займа.
Прежде чем подписывать договор,тщательно изучите его условия! Если что-то непонятно, спрашивайте у менеджера кредитнойорганизации. Задавайте любые уточняющие вопросы по условиям договора, о правах и обязанностях сторон, в том числе о последствиях, в случае просрочки. Если есть возможность, то проконсультируйтесь с юристом.
Если выощущаете чувство страха перед долгосрочным займом, разберитесь,с чем оносвязано. Возможно, ваша организация, где вы работаете, терпит убытки, планируется сокращение штата и т.д., и на подсознательном уровне в связи с этим в вас растет чувство неуверенности в завтрашнем дне. Для этого случая как раз и предусмотрена финансовая подушка безопасности, то есть деньги на непредвиденные случаи жизни.
Обязательно рассмотрите дополнительные точки финансовой опоры: смогут ли в случае форс-мажора вас финансово подстраховать супруг/супруга, родственники или друзья. Также подумайте, как найти дополнительные источники дохода.
Пообщайтесь с друзьями, сознакомыми, которые оформляли ранее кредиты. После разговора с ними вероятность иллюзий сводится к минимуму.
Ваше решение о займе, особенно долгосрочном, должно быть взвешенным, обдуманным и максимум реалистичным, только таким образом возможно минимизировать психологическийдискомфорт из-за возможной кредитной ловушки и устранить чувство страха перед финансовой зависимостью.